15. Maksud peribahasa

Hari ini saya ingin berkongsi maksud peribahasa yang diajar dalam Kursus Puisi Melayu petang tadi. Kursus ini disampaikan oleh Dr. Bazrul Bahaman. Coretan ini sekadar perkongsian untuk pembelajaran bersama.

     Menurut Za’ba (2009), peribahasa ialah susunan cakap yang pendek, yang telah melekat di mulut orang ramai sejak zaman-berzaman. Hal ini kerana, ungkapan-ungkapan ini sedap didengar serta dalam maknanya, digunakan oleh orang sebagai perbandingan, teladan dan bahan pengajaran. Peribahasa merupakan sebahagian daripada khazanah sastera orang Melayu yang tergolong dalam sastera lisan. Sebagai sebahagian daripada sastera rakyat, peribahasa tidak diketahui penciptanya, kerana dalam masyarakat lampau individu tidak dipentingkan dan sesebuah karya menjadi hak milik kekal masyarakat itu sendiri. 

    Selain itu, Za’ba (2009) juga berpendapat bahawa penerbitan ungkapan sesuatu peribahasa adalah asalnya dari individu atau sekumpulan manusia. Bentuknya ringkas, tepat dengan maksud yang hendak dicapai dan mengandungi kebenaran, terbit daripada pengalaman sendiri atau yang telah diperhatikan berlaku pada orang lain. Kemudian, apabila bentuk itu digemari orang lain, mereka pula menggunakannya berulang-ulang dan tersebar kepada orang lain. Akhirnya, peribahasa menjadi terkenal dan diwarisi secara turun-temurun. Contoh peribahasa Melayu adalah seperti berikut:

1.   Bidalan
2. Pepatah
3. Perbilangan
4. Perumpamaan
5. Simpulan bahasa
6. Kiasan
7. Kata hikmat

     Peribahasa atau ungkapan tradisional yang mempunyai subgenre seperti bidalan, pepatah, perbilangan, perumpamaan, lidah pendeta, kias ibarat, dan tamsil tidak tergolong dalam genre puisi kerana strukturnya bukan merupakan ungkapan atau kata-kata yang berangkap. Namun, dalam pustaka puisi Melayu tradisional terdapat sejumlah besar peribahasa yang wujud dalam bentuk puisi. Oleh itu, Za’ba (1966), Mohd. Taib Osman (1979) menamakan puisi ini sebagai peribahasa berangkap atau peribahasa berirama.

Contoh buku peribahasa: